Khi “xem link” dẫn bạn đến... khoản vay đầu tiên

Hồi mới lên Sài Gòn học triết, tôi tưởng mình sẽ dành cả ngày để đọc Hegel, tranh luận về bản thể luận và... sống thanh bần. Nhưng rồi một buổi chiều mưa, điện thoại hết pin, ví rỗng, và app gọi xe không nhận thẻ tín dụng — tôi lần đầu gõ cụm từ “vay tiền online”. Chẳng phải vì khẩn cấp quá mức, mà vì… ngại đi mượn. Có gì đó kỳ lạ: ta sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ sâu sắc nhất trên mạng, nhưng lại thấy xấu hổ khi nói “tôi cần tiền”. Nếu bạn cũng từng ở điểm ấy, có lẽ nên xem link — không phải để vay ngay, mà để hiểu rõ hơn cái vòng luẩn quẩn giữa nhu cầu, lòng tự trọng và lãi suất.

Tiền vay, xét cho cùng, chẳng phải thứ xa lạ. Từ thời cổ đại, người ta đã cho nhau mượn lúa gạo, trâu bò, thậm chí cả danh dự. Nhưng ngày nay, nó được số hoá, đóng gói gọn gàng trong những ứng dụng với lời mời ngọt như mía lùi: “Duyệt trong 5 phút!”, “Không cần chứng minh thu nhập!”. Nghe thật dễ chịu, cho tới khi bạn nhận ra: sự dễ dàng ấy đôi khi là cái bẫy được bọc bằng giấy bóng kính của nền kinh tế tiêu dùng.

Tiền vay — công cụ hay cạm bẫy?

Thú thật, tôi từng vay. Không nhiều, chỉ đủ trả tiền trọ tháng cuối trước khi nhận lương part-time. Và cũng thú thật luôn: cảm giác sau khi vay xong vừa nhẹ nhõm, vừa… tội lỗi. Như thể mình đã “ăn gian” thời gian, mượn tương lai để cứu lấy hiện tại. Nhưng liệu có gì sai khi làm vậy? Trong xã hội hiện đại, tiền vay không còn là dấu hiệu của sự túng quẫn — nó là một phần của dòng chảy tài chính cá nhân. Vấn đề nằm ở cách ta sử dụng nó.

Có người vay để đầu tư: học thêm kỹ năng, mở quán cà phê nhỏ, hoặc thậm chí chỉ để chữa chiếc laptop đang “sắp tắt thở” — thứ giúp họ tiếp tục làm việc. Đó là vay có chủ đích. Nhưng cũng có người vay để “giữ thể diện”: mua iPhone mới khi điện thoại cũ vẫn chạy tốt, đi du lịch check-in sang chảnh dù lương tháng chưa kịp về… Tôi từng thấy bạn mình vay ba triệu chỉ để “không bị tụt trend” trong nhóm đi Đà Lạt. Rồi suốt hai tháng sau, cậu ấy ăn mì tôm kèm nước lọc. Hài hước không? Có. Đáng buồn không? Cũng có.

Khi triết học gặp lãi suất

Là sinh viên triết, tôi hay tự hỏi: liệu tiền vay có phản ánh một nghịch lý hiện sinh nào đó không? Ta vay tiền để giải quyết vấn đề hôm nay, nhưng lại tạo ra áp lực cho ngày mai. Giống như Sisyphus — đẩy tảng đá lên dốc, biết rằng nó sẽ lăn xuống, nhưng vẫn tiếp tục. Chỉ khác là thay vì đá, ta đẩy các khoản nợ; thay vì thần Zeus, ta đối mặt với biểu đồ lãi kép.

Nhưng đừng hiểu lầm — tôi không định lên án tiền vay. Nó giống như lửa: có thể sưởi ấm hoặc thiêu rụi, tuỳ vào cách bạn cầm nắm. Vấn đề không nằm ở bản thân khoản vay, mà ở sự thiếu hiểu biết và thiếu kế hoạch. Nhiều người vay mà không đọc kỹ điều khoản, không tính toán khả năng chi trả, rồi đổ lỗi cho “công ty cho vay lừa đảo”. Trong khi đó, thông tin minh bạch — như bạn có thể tìm thấy nếu chịu khó xem link — luôn ở đó, chỉ là ta lười đọc.

Vay sao cho… đỡ hối hận?

Sau vài lần “trải nghiệm thực tế”, tôi rút ra vài nguyên tắc nho nhỏ — không phải giáo điều, mà kiểu như lời khuyên của thằng bạn từng vấp ngã:

Thứ nhất, chỉ vay khi thật sự cần — không phải “muốn”, mà “cần”. Thứ hai, luôn tính trước: nếu lương tháng tới bị trễ, mình có trả nổi không? Thứ ba, đừng vay nhiều nơi cùng lúc. Cái cảm giác “có tiền trong tay” dễ khiến ta quên mất rằng đó không phải tiền của mình. Cuối cùng, hãy coi khoản vay như một cam kết với chính mình — không phải với ngân hàng, mà với phiên bản tương lai mà bạn muốn trở thành.

Tôi biết, nghe có vẻ đạo đức giả. Nhưng tin tôi đi, khi bạn thức dậy lúc 3 giờ sáng vì lo lãi phát sinh, bạn sẽ hiểu: tiền vay không đáng sợ — sự vô ý thức mới đáng sợ.

Kết — không phải lời khuyên, mà là lời chia sẻ

Tôi vẫn chưa giàu. Vẫn đọc triết, vẫn uống cà phê vỉa hè, và vẫn thỉnh thoảng… vay tiền. Nhưng mỗi lần vay, tôi đều tự hỏi: “Liệu mình có đang đánh đổi tương lai chỉ để thoải mái trong chốc lát?” Câu trả lời không luôn rõ ràng, nhưng ít ra, tôi đã học cách sống chung với tiền vay — không thần thánh hoá, cũng không ghê tởm nó.

Bạn cũng vậy. Đừng sợ vay, nhưng đừng vay như thể thế giới này không có ngày mai. Vì ngày mai — dù bạn có muốn hay không — luôn đến. Và khi ấy, mong rằng bạn sẽ mỉm cười, chứ không phải thở dài.